به گزارش ایران اکونا به نقل از خبرگزاری مهر، ترکیه به‌عنوان یک کشور مهم در منطقه غرب آسیا، در تقاطع میان اروپا و آسیا قرار دارد و موقعیت ژئوپلیتیکی آن به‌عنوان یک پل ارتباطی بین دو قاره، باعث می‌شود که نقش ویژه‌ای در سیاست‌ها و اقتصاد منطقه ایفا کند. این موقعیت راهبُردی، به ترکیه این امکان را می‌دهد که از یک سو به‌عنوان دروازه‌ای برای ورود به بازارهای اروپایی و از سوی دیگر به‌عنوان پلی برای دسترسی به بازارهای آسیایی عمل کند.
ترکیه با بهره‌گیری از این ویژگی‌ها (به‌ویژه در سال‌های اخیر) به دنبال ایجاد هژمونی خود در منطقه غرب آسیا است. در این راستا شاید بتوان کمال درویش را یکی از افراد مؤثر در اقتصاد ترکیه دانست که نقش کلیدی در اصلاحات اقتصادی این کشور ایفا کرده است. او پس از بحران مالی شدید سال ۲۰۰۱، به‌عنوان وزیر اقتصاد ترکیه منصوب شد و مجموعه‌ای از اصلاحات ساختاری را برای تثبیت اقتصاد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی به اجرا گذاشت.
اصلاحات ترکیه شامل تقویت نظام بانکی، کاهش تورم، و شفافیت در مدیریت مالی بود. درویش با بهره‌گیری از تجربه بین‌المللی خود، به‌ویژه در بانک جهانی، توانست اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی را جلب کند و ترکیه را به مسیر رشد اقتصادی پایدار بازگرداند.
نقش درویش در این دوره به‌عنوان معمار بازسازی اقتصاد ترکیه شناخته می‌شود و تأثیر سیاست‌هایش همچنان در ساختار اقتصادی این کشور مشهود است. در دوره متأخر نیز رشد اقتصادی ۱۱.۴ درصد در سال ۲۰۲۱، ۵.۵ درصد در سال ۲۰۲۲ و ۵.۱ درصدی در سال ۲۰۲۳ حکایت گر تلاش‌های ترکیه برای احیای جانمایی خود در اقتصاد منطقه است. پرسش مهم یادداشت حاضر آن است که ترکیه چگونه و از طریق چه ابزارهایی در حال بازتعریف نقش اقتصادی - سیاسی خود در غرب آسیاست؟
الف) جایگاه ترکیه در اقتصاد جهانی
به‌منظور پاسخ به پرسش خود، لازم است ابتدا مروری بر مهم‌ترین متغیرهای کلان اقتصادی ترکیه در قیاس با جهان طی سال‌های اخیر انجام پذیرد. بررسی متغیرهای کلان اقتصادی ترکیه نشان می‌دهد که رشد اقتصادی این کشور در سال‌های اخیر همواره بالاتر از نرخ جهانی بوده است. بااین‌حال دولت این کشور، همچنان برای مهار تورم ۵۳.۹ درصدی و بیکاری ۹.۴ درصدی در سال ۲۰۲۳ تلاش می‌کند.
جدول ۱. وضعیت متغیرهای کلان اقتصادی ترکیه و جهان – درصد منبع: بانک جهانی
| ردیف | شاخص | ۲۰۲۰ | ۲۰۲۱ | ۲۰۲۲ | ۲۰۲۳ | ||||
| ترکیه | جهان | ترکیه | جهان | ترکیه | جهان | ترکیه | جهان | ||
| ۱ | رشد اقتصادی | ۱.۹ | (۲.۹) | ۱۱.۴ | ۶.۴ | ۵.۵ | ۳.۲ | ۵.۱ | ۲.۸ |
| ۲ | تورم (مصرف‌کننده - سالانه) | ۱۲.۳ | ۱.۹ | ۱۹.۶ | ۳.۵ | ۷۲.۳ | ۷.۹ | ۵۳.۹ | ۵.۶ |
| ۳ | بیکاری | ۱۳.۱ | ۶.۷ | ۱۲ | ۶.۲ | ۱۰.۵ | - | ۹.۴ | - |
ترکیه علی‌رغم مشابهت در برخی شاخص‌های کلان با ایران، سعی کرده با ابزارهایی که در دست دارد، موقعیت ممتازی برای خود در منطقه ایفا نماید. ترکیه با تقویت صنعت گردشگری و توریسم، تمرکز بر اشتراکات فرهنگی با کشورهای همسایه (نظیر زبان، قومیت، مذهب و…) و در برخی موارد از طریق تهدید و مداخله نظامی (نظیر تحریک و تأمین لجستیکی تحریرالشام) اقدام به تقویت بنیه‌های ژئوپلیتیکی خود نموده است. جایگاه ترکیه در اقتصاد جهان در مقایسه با ایران در جدول (۲) ارائه شده است.
جدول ۲. جایگاه ترکیه و ایران در اقتصاد جهان منبع: بانک جهانی، تریدینگ مپ، مرکز آمار
| ردیف | شاخص | ترکیه | ایران | جهان | سهم ترکیه از جهان |
| ۱ | تولید ناخالص داخلی (هزار میلیارد دلار) (دلار رفاهی با سال پایه ۲۰۲۱) | ۳ | ۱.۴ | ۱۶۶.۷ | ۱.۸ |
| ۲ | تجارت خارجی (هزار میلیارد دلار) | ۰.۶ | ۰.۱ | - | - |
| ۳ | جمعیت (میلیون نفر) | ۸۵ | ۸۶ | ۸۰۰۰ | ۱ |
| ۴ | تراز تجاری (میلیارد دلار) | (۱۰۶) | ۳۸ | - | - |
| ۵ | شاخص توسعه انسانی (درصد) (۲۰۲۲) | ۸۵ | ۷۸ | ۷۳ | - |
ب) صنعت گردشگری در ترکیه
در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ به ترتیب ۵۱ و ۵۶ میلیون سفر به ترکیه به ثبت رسیده است که با در نظرگرفتن سرانه هزینه گردشگران خارجی در ترکیه (به ازای هر نفر ۷۶۲ دلار بر اساس هزینه سال ۲۰۲۳)، میزان درآمد ترکیه از این صنعت معادل ۳۸.۸ و ۴۲.۶ میلیارد دلار خواهد بود.
براین‌اساس می‌توان اظهار داشت که ابزار مهم ترکیه در تقویت جایگاه اقتصادی آن، گشودن دروازه‌ها به روی مسافران و گردشگران بوده است. در واقع ترکیه با بهره‌گیری از زیرساخت‌های فرهنگی، مذهبی و قومی مشترک با بسیاری کشورهای جهان، توانسته است اقتصاد گردشگری خود را به طور قابل‌توجهی گسترش دهد.
در واقع این کشور با بهره‌گیری از این ظرفیت برای ارائه تصویری مطلوب از خود به کشورهای منطقه و جهان اقدام نماید. به این موضوع باید سایر زیرساخت‌های جذب مهاجر چون جذب دانش‌آموزش و دانشجو و همچنین فروش املاک را باید اضافه نمود. در واقع ترکیه با درپیش‌گرفتن این سیاست‌ها توانسته است علقه‌ای از کشور خود در میان مردم کشورهای همسایه و منطقه ایجاد نماید.
ج) موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه و کریدورهای تجاری
ترکیه با داشتن مرزهای مشترک با کشورهایی مانند ایران، عراق، سوریه و ارمنستان، و همچنین دسترسی به دریای مدیترانه و دریای سیاه، موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فردی دارد که آن را به یک هاب تجاری و حمل‌ونقل در غرب آسیا تبدیل کرده است. این موقعیت به ترکیه اجازه می‌دهد که به‌راحتی با کشورهای همسایه خود روابط اقتصادی برقرار کرده و علاوه بر این، با استفاده از بنادر و شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی و زمینی، کالاها را به کشورهای دیگر منطقه و حتی اروپا منتقل کند.
موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه، این کشور را در تکاپوی تکمیل کریدورهای تجاری عبوری از شرق به غرب انداخته است. در واقع تکمیل کریدور «ابتکار کمربند و جاده» چین بسته به آنکه از کشور ایران و یا شمال ایران عبور کند، می‌تواند به ترکیه موقعیت مناسبی جهت تکمیل بلندپروازی‌های خود بدهد.
بااین‌حال ترکیه علاقه دارد تا با تکمیل کریدور زنگزور و اتصال به قفقاز جنوبی و دریای خزر، مسیری در شمال ایران برای ارتباط با کشورهای اروپایی بازگشایی کند. علاوه‌برآن مسیر مذکور، ترکیه تمایل دارد تا با تکمیل کریدور جنوب به شمال از طریق کشور عراق نیز بتواند مسیر ارتباط با کشورهای اروپایی را مهیا نماید. بااین‌حال وجود گروه‌های مخالف با دولت ترکیه (نظیر پ.ک. ک) امکان عملیاتی‌کردن کریدور مذکور را کاهش داده است.
ترکیه به تقویت صنعت گردشگری و تکمیل کریدورها بسنده نکرده و با ایفای نقش در تغییر نظم منطقه تمایل دارد با حذف مخالفان خود، به کشوری بی‌رقیب در انتقال انرژی و کالا به کشورهای اروپایی تبدیل شود.
به طور مثال ترکیه نقش حیاتی و فعالی در حمایت از جمهوری آذربایجان در جریان جنگ دوم قره‌باغ با ارمنستان در سال ۲۰۲۰ ایفا کرد. این حمایت شامل ارائه کمک‌های نظامی، مانند پهپادهای پیشرفته و تجهیزات جنگی، و پشتیبانی لجستیکی و مشاوره‌های نظامی بود.
ترکیه همچنین از نظر دیپلماتیک به‌شدت از مواضع آذربایجان دفاع کرد و در سطح بین‌المللی بر بازپس‌گیری مناطق اشغالی تأکید داشت. این اقدامات، هم‌پیمانی راهبُردی و تاریخی میان دو کشور را تقویت کرد و تأثیر چشمگیری در پیروزی آذربایجان در این درگیری داشت.
حمایت ترکیه به‌عنوان بخشی از سیاست منطقه‌ای آنکارا برای تقویت نفوذ خود در قفقاز و حمایت از کشورهای ترک‌زبان تلقی می‌شود. همچنین ترکیه در آخرین اقدام منطقه‌ای خود با ساقط کردن حکومت سوریه گامی بلند در راستای تحقق اهداف خود برداشت.
د) تجارت منطقه‌ای ترکیه
بیشترین صادرات ترکیه در سال ۲۰۲۳ به کشورهای آلمان (۲۱ میلیارد دلار)، آمریکا (۱۴ میلیارد دلار) و عراق (۱۲ میلیارد دلار) انجام شده است و بیشترین واردات این کشور از روسیه (۴۵ میلیارد دلار)، چین (۴۴ میلیارد دلار) و آلمان (۲۸ میلیارد دلار) انجام شده است.
جالب‌توجه آنکه رژیم صهیونیستی در رده سیزدهمین مقصد صادراتی این کشور مسلمان با ۵.۴ میلیارد دلار محصول صادراتی قرار دارد. در واقع همان‌طور که ملاحظه می‌شود در نقشه تجاری ترکیه هم کشور چین و هم کشور آمریکا به‌عنوان دو قطب متفاوت نظم فعلی جهانی قرار دارد. در واقع ترکیه تلاش کرده به‌دوراز تقابل‌های جهانی بین شرق و غرب به‌عنوان یک بازیگر فعال از ظرفیت‌های هر دو قطب فعلی اقتصاد جهانی استفاده کند.
و) مسیر پیشروی ترکیه
در سال‌های اخیر، ترکیه در تلاش است تا با استفاده از منابع طبیعی خود (مانند انرژی و منابع معدنی)، صنایع خود را تقویت کند و به تولید و صادرات کالاهای باارزش افزوده بالا روی آورد. همچنین، سیاست‌های ترکیه در زمینه انرژی و توجه به منابع تجدیدپذیر و انرژی‌های نوین، می‌تواند به تقویت جایگاه اقتصادی این کشور در غرب آسیا و حتی فراتر از آن کمک کند.
در این راستا، پروژه‌هایی مانند «جاده ابریشم جدید» و «توافق‌نامه‌های انرژی» با کشورهای مختلف منطقه نشان از عزم ترکیه برای تبدیل‌شدن به یک بازیگر کلیدی در اقتصاد جهانی دارد. بااین‌حال ترکیه با چالش‌های داخلی همچون تورم و بیکاری بالا و چالش‌های خارجی همچون گروه‌های مخالف شمال عراق و سوریه دست‌وپنجه نرم می‌کند که می‌تواند سرعت پیشروی این کشور را در مسیر تحقق اهداف جاه‌طلبانه خود مختل کند.
